Europa Universalis IV tạo một bản đồ tương tác chia thế giới thành các tỉnh thành (province) là cơ sở tạo nên các quốc gia khác nhau. Mỗi tỉnh thành cung cấp cho quốc gia tài nguyên, mức độ bất ổn (unrest) và ham muốn tự trị (autonomy).

Lối chơi của EUIV yêu cầu người chơi lãnh đạo quốc gia cần phải cân bằng sức mạnh quân sự, ngoại giao và kinh tế. Người chơi thực hiện thông qua sự lựa chọn của họ như là chủ quyền của quốc gia, và thông qua các chi tiêu các nguồn lực có sẵn: Danh tiếng (Prestige), sự ổn định (Stability), tiền bạc (Ducat), nhân lực cho quân đội (Manpower) và "Monarch Points" (Bao gồm Administrative, Diplomatic và Military).

Người chơi có thể tiến hành chinh phục thế giới bằng quân sự, hay trở thành đế quốc thực dân, thiết lập sự thống trị kinh tế hay bất cứ thứ gì mà họ có thể tưởng tượng ra. Trò chơi thiết lập thế giới giả định và không có chiến thắng tuyệt đối, người chơi chỉ thất bại khi quốc gia của họ bị xóa tên trên bản đồ thế giới.

Ngoại giao là một khía cạnh quan trọng EUIV, như hiết lập liên minh (Alliances) và chư hầu (vassal state), cải thiện quan hệ ngoại giao và xem xét sự bành trướng và liên minh quân sự là điều cần thiết để quốc gia của người chơi sống sót. Tình báo (Espionage) là công cụ thích hợp chống lại kẻ địch để chiếm hữu lãnh thổ, kích động bạo loạn và nhiều mục đích khác.

Chiến trận được tiến hành ở đất liền và trên biển, dựa trên những yếu tố chân thực như sĩ khí (moralde), kỷ luật (discipline), khả năng của tướng tá (general), địa hình (terrain) và đường tiếp tế (supply lines).

Nâng cấp trình độ khoa học kỹ thuật luôn được đầu tư và yêu cầu tiêu tốn một lượng "Monarch Points"

• Tiến bộ trong quản lý hành chính (Adminitrative Technology) cho phép tăng cường sức sản xuất, thể chế mới, các công trình phục vụ chính phủ, sản xuất và hệ thống ý tưởng (ideas).
• Tiến bộ trong ngoại giao (Diplomacy Technology) cho phép phát triển thủy quân, ngoại thương, các công trình phục vụ cho hàng hải, buôn bán và bành trướng thuộc địa (colonial expansion).
• Tiến bộ trong quân sự (Military Technology) cho phép phát triển lực lượng quân đội trên đất liền, sĩ khí, khả năng tác chiến, các công trình phục vụ quốc phòng.

EUIV còn có hệ thống các sự kiện ngẫu nhiên (random events). Các sự kiện này có thể hữu dụng, vô dụng, thậm chí là có hại đối với sự phát triển của các quốc gia. Một vài sự kiện ngẫu nhiên được dựa trên lịch sử của các quốc gia và nhiều lúc đưa các quốc gia này vào những sự lựa chọn khó khăn, có khi lại tăng sức mạnh quốc gia.

Người chơi có thể chọn chế độ chơi đơn với máy hoặc chơi mạng. Chơi đơn có một chế độ chơi là "Ironman" mà nó xóa bỏ quyền điều khiển việc lưu trò chơi, bù lại nó sẽ khởi động các "achievements".